, 

‘Kinderen zijn vaak juist het meest loyaal aan de meest onveilige ouder’, zei ik tegen maatschappelijk werker Dirk tijdens ons supervisiegesprek. ‘O, natuurlijk, nu snap ik het’, riep hij uit. ‘Het is de overlevingsstrategie van de kinderen dat ze nu hun vader nazeggen, dat het beter is dat ze helemaal bij hem gaan wonen. Ze zijn te bang om tegen hun vader in te gaan.’

De familiale puzzel

Stukje voor stukje legde hij de puzzel van het familiesysteem. Via de school was de hulpvraag van de kinderen bij hem terecht gekomen. Zijn aandacht richtte zich op de communicatie en relatie tussen de moeder en haar kinderen. Het gedrag van haar en haar nieuwe partner en het contact tussen hen en de kinderen zouden namelijk verbetering behoeven. Dat was althans het idee op grond van de klachten die de kinderen op school geuit hadden. Dirk begreep de kritiek van de kinderen echter niet zo goed. De moeder leek juist een liefdevolle vrouw te zijn. Hij vond haar alleen wel een beetje emotioneel, wat wanhopig en kritisch. ‘Wanhopig en kritisch?’, vroeg ik. ‘Ze zei dat ze moedeloos werd van eerdere hulpverleners, die maar niet begrepen hoe dwingend en manipulatief de vader zou zijn’, antwoordde Dirk.

Een minuutje extra

Dirk had met de vader van de kinderen nauwelijks contact gehad. De vader had dat niet nodig gevonden, omdat het probleem immers bij de moeder lag, zoals de kinderen ook aangegeven hadden. Dirk was hierin meegegaan, alhoewel hij er een beetje een onbestendig ‘niet pluis gevoel’ bij had. Hij had intussen ook een incidentje met de vader gehad, toen zijn gesprek met de kinderen een paar minuutjes uitliep. Hij vertelde dat de kinderen zenuwachtig werden toen de afgesproken eindtijd naderbij kwam. Ze stonden al op, terwijl het gesprek nog niet afgerond was. Exact op de beoogde eindtijd van het gesprek ontving Dirk een appje van de vader met de vraag waar de kinderen bleven. Dirk had teruggeappt dat hij nog een minuutje nodig had om het gesprek goed af te ronden. Nog diezelfde middag ontving hij een woedende mail van de vader.

Narcistische relationele dynamieken

Relationele dynamieken zijn niet gemakkelijk te doorgronden, zeker niet wanneer er sprake is van manipulatief gedrag van mensen met een narcistische/sociopathische persoonlijkheid(sstoornis). De reden dat ik het niet alleen over gedrag heb, maar ook over een bepaalde persoonlijkheid(sstoornis), is omdat dit van belang is om te begrijpen hoe je om kunt gaan met hun gedrag. Mensen met sterk narcisme of sociopathie hebben namelijk een gevoelsstoornis. Ze beschikken niet of nauwelijks over het vermogen tot affectieve empathie, compassie, liefde, zelfreflectie en moraliteit. Ze hebben wel een bovengemiddeld sterke behoefte om hun omgeving te beheersen.

Beproefde interventies worden een wapen

Dat is de reden dat beproefde professionele interventies niet werken bij hen. Sterker nog, sommige gebruikelijke interventies kunnen juist wapens worden. Dat kan gebeuren als je bijvoorbeeld ruziënde partners of gescheiden ouders stimuleert en faciliteert om hun verlangens en gevoelens naar elkaar uit te spreken. Dat werkt niet wanneer er sprake is van een (ex-)partner met een dergelijke persoonlijkheidsstoornis. Je helpt deze persoon dan om de (ex-)partner, met een gezond gevoelsleven, nog gerichter te kunnen manipuleren. Liegen, bedriegen, dwingen, controleren, kleineren en gaslighten – waarbij de ander gaat twijfelen aan diens eigen waarneming van de werkelijkheid – zijn gebruikelijke gedragingen van deze mensen. Hoe meer zij weten over het gevoelsleven van hun doelwit, des te gemakkelijker dit gaat.

Maskergedrag

Narcistische personen zijn heel goed in maskergedrag. De buitenwereld krijgt de charmante, succesvolle en communicatief vaardige persoon te zien. Dat is het masker van wat de grandioze narcist wordt genoemd. Of ze zien juist een slachtoffer van alles en iedereen. Dat is het masker van de zogenoemde kwetsbare narcist. Dat maakt het voor de slachtoffers van narcistische relationele dynamieken zo lastig om steun te ontvangen. Vaak krijgen ze te horen dat het aan henzelf ligt. ‘Je ziet het veel te negatief, hij is toch een vriendelijke man (vrouw). Ik heb nooit problemen met hem (haar).’ Nee, en dat laatste is waarschijnlijk ook waar. De narcistische persoon draagt het charmante of kwetsbare masker naar de buitenwereld. Tot iemand niet voldoet aan zijn of haar wensen, tot ze iemand niet in hun greep krijgen, dan gaat het masker even af. Denk maar aan de boosheid die de vader toonde naar Dirk, die een minuutje te laat klaar was met het gesprek.

Gecharmeerde hulpverleners

Vaak weet de narcistische/sociopathische persoon hulpverleners te charmeren of minimaal een rad voor ogen te draaien en voor het eigen karretje te spannen. Dit tot wanhoop en groot verdriet van de emotioneel gezonde ouder, die niet alleen zelf slachtoffer is van het meedogenloze en dwingende gedrag, maar ook met lede ogen moet toezien hoe de kinderen erdoor getekend worden. Want opgroeien met een emotioneel onbereikbare ouder is een traumatiserende ervaring, die vaak (levens)lang na-echoot. Zeker als de gezonde ouder verstoten wordt, wat niet zelden gebeurt. ‘We willen alleen nog maar bij papa zijn’.

Zien als je het doorhebt

Hoe kom je er nou achter wat er aan de hand is? Welke partner is emotioneel gezond en wie heeft er sterke narcistische/sociopathische trekken? Wat is nou in het werkelijke belang van de kinderen? Hoor je de woorden en zie je de vermoeiende strijd van de gezonde ouder, die al jaren onderdrukt en gemanipuleerd wordt, en nu moet toezien hoe haar of zijn kind(eren) bij de liefdeloze ouder moet opgroeien? Het zijn lastige vragen waarvoor inzicht in deze toxische relationele dynamieken onontbeerlijk is. Je gaat het namelijk pas zien als je het doorhebt. En dan is het ook een interessante vraag hoe je jezelf, als professionele begeleider, staande houdt bij dit giftige gedoe. Want als de toxische ouder merkt dat je niet meer bruikbaar bent als handlanger…

Hoe weet je wat waar is?

Is dit ook echt aan de hand bij de kinderen die Dirk begeleidt? Gedraagt de vader van de kinderen zich dwingend en manipulerend naar de kinderen en hun moeder? Is haar emotie en wanhoop terecht of is zij juist degene die de boel saboteert met haar emotionele gedrag? Dirk kan het alleen beoordelen door heel goed te observeren en te luisteren, naar de kinderen, de moeder, de vader, maar ook naar zijn eigen gevoel in contact met hen. Door Radicale Open Interesse te praktiseren en een zo groot mogelijk bewustzijn te ontwikkelen van wat hij zelf meebrengt in het contact aan aannames, (voor)oordelen en eigen gevoeligheden. Dan kan hij het meest helder waarnemen wat er aan de hand is en vooral wat er nodig is om recht te doen aan de kinderen.

Hoe verder?

Met liefde geef ik je coaching of supervisie als je worstelt met een dergelijke situatie of jezelf, je openheid, luistervermogen en bewustzijn verder wilt ontwikkelen. Bel of mail mij voor een afspraak.

Ook kun je jezelf aanmelden voor de eendaagse workshop Omgaan met narcistische relationele dynamieken voor begeleiders. Ik kom deze ook graag geven binnen jullie organisatie. Daarnaast sta ik organisaties bij die te maken hebben met dergelijke dynamieken en zoeken naar manieren om deze te doorbreken. Bel of mail mij voor een afspraak.

Meld je aan voor de Blikopener als je bericht wilt hebben over nieuwe blogs en andere activiteiten. (verschijnt onregelmatig en maximaal tien keer per jaar)

Als je meer blogs over narcisme wilt lezen, vind je hier een overzicht.

Op NPOradio1 heb ik uitgebreid gesproken over het omgaan met narcisten. Je kunt dit anderhalf uur durende gesprek met Lara Lauwigi terugluisteren als podcast.