Leestijd: ongeveer 5 minuten.
Ben je boos?
Pluk een roos!
Zet ‘m op je hoed.
Dan ben je morgen weer goed.
Hou toch op, zeg. Straks prikje je nog en dan hebben we de poppen helemaal aan het dansen!
De afgelopen weken werd ik geconfronteerd met onverwachte woede-aanvallen van zowel bekenden als vreemden, waaronder een vuilnisman. Alhoewel mijn hoofd weet dat woede van de ander is en niet van mij, vind ik het lastig het helemaal langs me heen te laten gaan. Wat zou het fijn zijn om een tefalpannetje te zijn, maar dat ben ik niet. Als iemand staat te schreeuwen en schelden ervaar ik, vaker dan me lief is, een fysieke stressreactie. Dat is dan niet vluchten of vechten, eerder bevriezen. Als een konijntje staar ik in de felle lampen van de agressor en voel mijn lichaam verstijven. Mijn schouders trekken strak, mijn nek zet zich vast en ik voel me onmachtig en verdrietig. En ik blijf daar best lang last van houden. Dat is helemaal míjn probleem en daar werk ik aan met zelfonderzoek (zie de STOP hieronder), lichaamswerk en meditatie. Daardoor kan ik de spanning steeds makkelijker door laten stromen. En zo bevrijd ik mij terloops ook nog van allerlei oude spanningen die zich in mijn lichaam hebben vastgezet in de loop der jaren. Maar.. zou het niet goed zijn als degenen die hun woede op mij ontladen ook eens bij zichzelf stil zouden staan? Ik gun hen ook dat heilzame proces van bewustwording. Je boos en agressief verhouden tot anderen is niet alleen naar voor je omgeving, maar maakt je zelf ook niet gelukkig, lijkt me. (En dat is overigens ook veelvuldig aangetoond met psychologisch onderzoek.)
Wat is boosheid eigenlijk?
Over de aard van boosheid heb ik wel zo mijn ideeën. Boosheid is in mijn ogen een signaal voor jezelf dat
(1) je een onbevredigde behoefte hebt in de gegeven situatie, of
(2) je onbevredigde behoeften meeneemt uit eerdere situaties, of
(3) er iets bij je ‘getriggerd’ wordt uit je verdere verleden oftewel dat er een onvervulde kind-behoefte of -pijn geraakt wordt.
Welke signaal ook van toepassing is; je kunt je boosheid altijd gebruiken om er beter van te worden…
Boosheid transformeren
In het eerste geval zou je je boosheid kunnen gebruiken om te onderzoeken wat de onderliggende behoefte is en daar gehoor aan geven. Daarvoor zul je je oordelen over en interpretaties van de situatie en de ander, eerst eens onder de loep moeten nemen. De oordelen zorgen er namelijk voor dat je zo woedend wordt. Als je die in beeld hebt, kun je je echte gevoel onder de boosheid ervaren. Meestal is dat een gevoel van verdriet of frustratie, die erop wijst dat een behoefte van je niet bevredigd wordt. Zoals Marshall Rosenberg (van de Geweldloze Communicatie) zegt: ‘Je hebt twee soorten gevoelens: lekkere gevoelens, die duiden op een bevredigde behoefte en nare gevoelens, die duiden op een onbevredigde behoefte.’ De vraag is dan welke behoefte dat dan is. Bij mij is het vaak de behoefte aan erkenning voor mijn positieve intenties. Of aan harmonie, een luisterend oor of liefde. Als je je behoefte kent, vergroot je de kans dat die vervuld kan worden. (Je boosheid afreageren verkleint die kans alleen maar.) Je kunt je behoefte bijvoorbeeld kenbaar maken aan iemand die deze zou kunnen helpen bevredigen. ‘Ik zou graag willen dat je even naar me luistert, zodat ik mijn verhaal kwijt kan’. Of je doet er iets anders mee. Je boosheid over bijvoorbeeld onrechtvaardigheid wordt dan behoefte aan rechtvaardigheid en leidt misschien wel tot het schrijven van een ‘stukkie naar de krant’ of een blog ;). Zo transformeer je de energie van je boosheid naar resultaatgerichte en zelfs creatieve energie. Energie waarmee je je eigen behoeften kunt bevredigen.
Overdracht
In het tweede en derde geval is er sprake van overdracht. Je neemt je emoties uit de ene situatie mee naar de andere. Dat gebeurde de vuilnisman die mij bijna aanreed, toen hij de bocht afsneed, terwijl hij met hoge snelheid tegen de verkeersrichting in mijn straat indraaide, waarna ik mijn fiets de stoep op moest trekken om mijn vege lijf te redden. Hij had de hele dag stress opgebouwd in het Amsterdamse verkeer en hij ontlaadde dat door mij uit te gaan schelden en van alles te verwijten.
Meestal zijn we ons niet bewust van de overdracht en schrijven we onze gevoelens toe aan de huidige situatie. De ander de schuld geven lucht misschien even op. Het lost je probleem echter niet op. Daarvoor moet je je eigen echte gevoelens en behoeften onderkennen en voor jezelf gaan zorgen. Kwaad worden op mij helpt de vuilnisman niet om zich meer ontspannen te gaan voelen. Leren omgaan met stress, of een minder stressvolle manier van werken wellicht wel.
Kindpijn
Het kan ook zijn dat er in het hier en nu een verdrongen kindpijn (3) geraakt wordt. We zien dan de Ander als oorzaak van de boosheid, terwijl diegene slechts een ’trigger’ is. Vaak is het iemand in een autoriteitspositie (baas, leraar, therapeut, coach) of iemand die je zeer nabij is (partner, kind), maar het kan ook zomaar iemand zijn. Een bepaalde blik van 
iemand nu, kan de verdrongen herinnering aan een oude nare ervaring uit je jeugd aanraken en zo de oude pijn weer activeren. Zonder dat je je bewust wordt van die herinnering. Je voelt alleen iets wat je niet wilt voelen en je schrijft het toe aan de persoon die je nu voor je ziet. Om het gevoel te onderdrukken gaat je oude afweermechanisme aan, dat je als kind hebt ontwikkeld. Een overlevingspatroon dat je hielp je (existentiële) angst en pijn niet te voelen en je jeugd te overleven. Bijvoorbeeld door heel boos te worden en de Ander van alles te gaan verwijten. Deze afweer vertroebelt je gevoel en je waarneming in het heden en maakt het onmogelijk om de Ander echt te horen en te zien. De Nederlandse psycholoog Ingeborg Bosch heeft haar intense PRI-therapie hierop gebaseerd. Je leert je ‘oude troep’ te herkennen. En we zitten er allemaal vol mee, hoor! Het is net als de zolder: opruimen geeft een hoop ruimte en vrijheid.
STOP model
Om helderheid te krijgen in mijn eigen gevoelens en onderliggende behoeftes gebruik ik mijn STOP-model. Een STapje terug, even STilstaan en je blik naar binnen richten. Observeer je gedrag, gedachten en gevoelens. Wat voel ik? Wat vertelt dit gevoel mij? Welke behoefte heb ik? Klopt mijn gevoel bij de situatie? Wat gaat over nu en wat over eerder of zelfs vroeger? Wat is van mij en wat is van de ander? Zo krijg je helderheid. Als die er is: Pak dan de draad weer op. In mijn boek Hoe word ik echt rijk? staan 30 verschillende toepassingen van het STOP-model beschreven.
Continu proces van zelfbevrijding
Het klinkt natuurlijk eenvoudiger dan het is, om dit soort zelfonderzoek te doen. Het is echter wel een mooi proces van zelfbevrijding. Je verbetert je relaties en je persoonlijke effectiviteit er behoorlijk mee. Als coach begeleid ik anderen bij hun onderzoek en leer ze het zelf voort te zetten. Zo kun je blijven leren van iedere ervaring. Het is soms behoorlijk confronterend en pijnlijk – daarom gebruik ik ook graag een beetje humor en (zelf)relativering -, maar het brengt zoveel licht, lucht en liefde!
Slotoverdenking
Hoe mooi zou het zijn als meer mensen hun boosheid zouden onderzoeken en zouden transformeren naar creatieve energie? Als meer mensen zichzelf leren kennen in plaats van anderen de ‘schuld’ te geven van hun gevoelens. Als meer mensen op deze wijze compassie voor zichzelf zouden betrachten en daarmee in staat zijn dat ook naar anderen te doen? Ik wens het jou, mij en onze samenleving toe!