fragment uit de inleiding van mijn boek Relationele Verleidingen: empathisch begeleiden van groepen

Dienstbaarheid

Als begeleider van (groepen) mensen in ontwikkeling zie ik mijzelf vooral in een dienstbare rol. Dienstbaar aan de doelen van de opdrachtgever of opleiding. Dienstbaar aan de behoeften, doelen en processen van de groep als geheel. En dienstbaar aan de individuele behoeften, doelen en processen van de mensen, die met elkaar de groep vormen. Dit betekent dat er een voortdurende afstemming plaatsvindt: wat speelt er en wat is er nu nodig? Welk handelen ligt in de lijn van de bedoeling van deze bijeenkomst? Hoe maak ik optimaal gebruik van wat er aanwezig is in de groep: aan kennis, inzichten en ander materiaal dat voortkomt uit de intra- en interpersoonlijke processen? Het is een continue afstemming op vier aanwezige en gelijkwaardige componenten: het individu (ik), de groep (wij), de taak (doel) en de omgeving (contextuele aspecten). Hoe beter je in contact staat met jezelf, des te zuiverder kun je je afstemmen op deze componenten.

Autonomie en verbondenheid

Wat ik hierbij ervaar als van wezenlijk belang, is het respecteren van de autonomie van de mensen in je groep. In het Oudgrieks betekent autonomie dat je jezelf de wet op legt. Voor mij staat autonomie voor het nemen van de verantwoordelijkheid voor jezelf, voor de vrijheid om te zijn wie je bent, voor het ervaren van je eigen wil of levensdoel en voor de manifestatie van je zelf. Ik zie het als een belangrijke taak van een begeleider om hier oog voor te hebben en er de optimale ruimte voor te laten binnen de beperking van het kader waarin de groepsbijeenkomst plaatsvindt. In het verlengde hiervan zie ik een belangrijke verantwoordelijkheid van ons als begeleiders om de (geestelijke en emotionele) onafhankelijkheid en de natuurlijke ontwikkeling van de mensen in de groep te stimuleren en in ieder geval niet te blokkeren of reduceren. Het sluit ook aan op het begrip ‘autarkeia’, wat in betekenis meer richting zelfredzaamheid gaat. Autonomie en autarkeia zijn wat mij betreft wezenlijk anders dan het individualisme, waar we in onze huidige samenleving wellicht wat in aan het doorschieten zijn richting narcisme en egoïsme. Bij autonomie en autarkeia veronderstel ik juist een bewustzijn van de verbinding met het grotere geheel. Het gaat om de complementaire krachten: vanuit een stevige verbinding met jezelf en manifestatie van jezelf, de verbinding aangaan en ervaren met het grotere geheel. Autonomie binnen het grotere verband. Onafhankelijkheid in het besef van de onderlinge verwevenheid. Dit is tegelijkertijd ook de houding die ik zelf als mens en als begeleider nastreef.

Ik ben, omdat wij zijn

Onder mijn benadering van de mens en zijn ontwikkeling, schuilt geen religieuze overtuiging of programmering in de zin van een kerkelijke achtergrond. Natuurlijk, ik ben wel gevormd door mijn jeugd in het Nederland van de jaren zeventig. Onbewust krijgen we de cultuur mee waarin we opgroeien. Ik voel mij wat betreft levensbeschouwelijke stromingen momenteel het meest thuis bij aspecten van het boeddhisme en humanisme, waarbij ik direct aan wil tekenen dat ik wars ben van dogmatiek. Ik neig bijna een dogmatisch antidogmatische houding aan te nemen. Mijn basale levenshouding kenmerkt zich meer dan het cartesiaanse ‘ik denk, dus ik ben’, of het moderne: ‘ik voel, dus ik ben’, met de kernuitspraak van Ubuntu: ‘ik ben, omdat wij zijn’.

Gelijkwaardig en verschillend

Nu volgen enkele expliciete aannames over de mens, die impliciet meespelen in mijn gedachtegoed:

• Ieder mens is volstrekt gelijkwaardig, hoezeer we ook van elkaar verschillen
• Ieder mens is uniek, binnen de universaliteit van het menszijn
• ieder mens is de leider over zijn eigen lichaam, geest en ziel
• ieder mens heeft zijn eigen leven te leiden en lot te dragen
• ieder mens heeft recht op vrijheid en autonomie, in het besef van verbondenheid met elkaar
• ieder mens heeft een wezenlijke behoefte zich gehoord en gezien te voelen
• ieder volwassen mens is verantwoordelijk voor zijn eigen gedachten, gevoelens en gedrag

Een bredere overtuiging, die een leidraad is voor mijn activiteiten, is dat naarmate mensen hun geest en hart een beetje verder openzetten, onze samenleving wijzer, vreedzamer en duurzamer zal worden. Dat lijkt mij het nastreven waard. Met dit boek hoop ik er ook weer een bijdrage aan te leveren.

Rolmodel en feilbaar mens

In mijn werk en leven hanteer ik het motto: practice what you preach. Ik doe wat ik uitdraag. Ik ben voortdurend het rolmodel van mijn eigen gedachtegoed en breng mijn waarden tot uiting in mijn handelen. En tegelijkertijd ben ik een mens. Dus soms is mijn denken en doen niet helemaal congruent. Soms staat mijn geest of hart even niet open of ben ik even niet afgestemd. Soms handel ik niet uit dienstbaarheid. Soms betrap ik mijzelf op een superioriteits- of inferioriteitsgedachte. Soms wil ik even geen verantwoordelijkheid voor mijn gevoelens nemen en me lekker zielig voelen of ongenuanceerde boosheid uiten. Dat sta ik mijzelf steeds gemakkelijker toe. De acceptatie van mijn niet ideale of perfecte denken, doen en voelen, neemt met de jaren toe. Dat noem ik zelfacceptatie en dat voelt als een bron van rust en kracht. In wezen doe ik nu toch iets wat ik uitdraag: het accepteren van je eigen menszijn met de hieraan inherent zijnde onvolkomenheden.

Hoe zit het bij jou?

Wat zijn jouw uitgangspunten, waarden en (impliciete)aannames over jezelf in je rol als professionele begeleider? Hoe helder heb je ze? In hoeverre herken je jezelf in de mijne?

Zoek je verdieping?

Wil je jezelf verder ontwikkelen als begeleider van mensen en organisaties bij hun ontwikkeling? Wil je nog meer gebruik maken van jezelf en de relatie als ‘instrument’? Dan is mijn Leergang Zes Houdingen wellicht iets voor je.